Ադրբեջանը սկսել է գազ ներկրել Ռուսաստանից՝ համաձայն գործարքի, որը պետք է Բաքվին հնարավորություն տա բավարարել իր ներքին պահանջները, սակայն սա լուրջ հարցեր է առաջացնում դեպի Եվրոպա արտահանումն ավելացնելու վերջին պայմանավորվածության վերաբերյալ:

Ռուսական պետական գազ արտադրող և արտահանող «Գազպրոմը» նոյեմբերի 18-ին հայտարարել է, որ նոյեմբերի 15-ին սկսել է գազ մատակարարել Ադրբեջանի պետական գազային SOCAR ընկերությանը և մինչև 2023 թվականի մարտը մատակարարելու է մինչև 1 միլիարդ խորանարդ մետր գազ։ Սակայն ո՛չ Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարարությունը, ո՛չ SOCAR-ը չեն արձագանքել համաձայնագրի հաստատման վերաբերյալ Eurasianet-ի հարցերին, որոնց մանրամասները մնում են անորոշ։

Ադրբեջանական APA լրատվական գործակալությանը տված հայտարարության մեջ SOCAR-ը նշել է, որ «Գազպրոմի» հետ համագործակցության երկար պատմություն ունի, և որ երկու ընկերությունները «փորձում են օպտիմալացնել իրենց ենթակառուցվածքը՝ գազի հոսքերի փոխադարձ փոխանակում կազմակերպելով»:

Պայմանագիրը ստորագրվել է ձմռան կեսին պահանջարկի գագաթնակետից քիչ շուտ, քանի որ Ադրբեջանը ձգտում է պահպանել գազի մատակարարումներն իր ներքին սպառողներին՝ միաժամանակ կատարելով իր արտահանման պարտավորությունները դեպի Վրաստան և Թուրքիա և վերջերս ընդլայնելով իր առևտուրը Եվրոպայի հետ:

Այս տարի Հարավային գազային միջանցքով դեպի Եվրոպա արտահանումը պետք է հասներ 10 միլիարդ խորանարդ մետրի, սակայն Եվրամիության հետ հուլիսին ստորագրված փոխըմբռնման նոր հուշագրի համաձայն, Բաքուն համաձայնեց արտահանումը հասցնել 12 միլիարդ խորանարդ մետրի:

Աճը պետք է օգներ Բրյուսելին փոխարինել ռուսական գազի մատակարարումների կորուստը, որը դադարեցվել էր Մոսկվայի կողմից՝ ի պատասխան ԵՄ պատժամիջոցների, որոնք սահմանվել էին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումից հետո: Չնայած նրան, որ գործարքը մեծապես գովազդվում էր ինչպես Բրյուսելում, այնպես էլ Բաքվում, այդպես էլ երբեք պարզ չդարձավ, թե կոնկրետ որտեղից կգա այդ լրացուցիչ գազը:

Պարտավորության հետ կապված խնդիրներ ի հայտ եկան դեռ սեպտեմբերին, երբ Ադրբեջանի էներգետիկայի նախարար Փարվիզ Շահբազովը հայտարարեց, որ Ադրբեջանն այս տարի Եվրոպա կարտահանի ընդամենը 11,5 միլիարդ խորանարդ մետր գազ՝ առանց նշելու, թե ինչու է արտահանման թիրախը կրճատվել: Անգամ, թե որտեղից կգա այս ավելի համեստ լրացուցիչ ծավալը, մնում է անհասկանալի:

Ադրբեջանի կողմից արտահանվող ամբողջ գազը մատակարարող հսկա «Շահ Դենիզ» գազային հանքավայրին մոտ կանգնած աղբյուրները Eurasianet-ին հաստատել են, որ արտահանման նոր պայմանագրեր չեն կնքվել․ կա միայն նախապես համաձայնեցված 10 միլիարդ խորանարդ մետրի մասին պայմանավորվածություն։

Լուրը, որ Ադրբեջանը այս ձմռանը գազ ներկրելու է Ռուսաստանից, վկայում է այն մասին, որ Բաքուն մտադիր է օգտագործել ռուսական գազը ներքին շուկան մատակարարելու համար՝ գազը խնայելու և Բրյուսելի հանդեպ ստանձնած պարտավորությունները կատարելու համար։

Ռուսաստանի դեմ ԵՄ պատժամիջոցները չեն տարածվում Ադրբեջանի վրա, որը դեռ կարող է ռուսական գազ ներկրել այնքան, որքան ցանկանում է։

Սակայն նոր գործարքը հակասում է հուլիսյան համաձայնագրի քաղաքական մտադրությանը, որը համաձայնեցվել էր հատկապես մեծացնել ադրբեջանական գազի ծավալը դեպի Եվրոպա՝ օգնելու ԵՄ-ին նվազեցնել իր կախվածությունը ռուսական գազից:

Ավելի երկարաժամկետ հետևանքներ

Այն փաստը, որ Ադրբեջանից այդ ներմուծման մի մասը հեշտացվում է Մոսկվայի օգնությամբ, հուշում է, որ դիվերսիֆիկացման Բրյուսելի ջանքերը կարող են ապարդյուն լինել, և ոչ միայն կարճաժամկետ հեռանկարում:

Հուլիսին ստորագրված գործարքի շրջանակներում Բաքուն նաև համաձայնել է կրկնապատկել արտահանումը Հարավային գազային միջանցքով մինչև 2027 թվականը տարեկան մինչև 20 միլիարդ խորանարդ մետր՝ առավելագույնը, որը կարող է կրել գոյություն ունեցող խողովակաշարային ցանցը:

Այդ աճը թանկ կարժենա և ժամանակ կպահանջի իրականացնելու համար, ինչը կպահանջի ինչպես նոր կոմպրեսորների ավելացում գոյություն ունեցող խողովակաշարերին, այնպես էլ հսկայական ներդրումներ Ադրբեջանի գազի հանքավայրերում՝ անհրաժեշտ գազ արտադրելու համար:

Դեռևս ոչ մի ներդրումային որոշում չի ընդունվել ընդլայնելու երեք խողովակաշարերը, որոնք կազմում են Հարավային գազային միջանցքը, որը ադրբեջանական գազը տեղափոխում է Եվրոպա, մինչդեռ հարցերը մնում են, թե որտեղից կգա տարեկան լրացուցիչ 10 միլիարդ խորանարդ մետր գազ:

BP-ն այս տարվա սկզբին հաստատեց, որ հսկա «Շահ Դենիզ» գազային հանքավայրը, որը շահագործում է, ի վիճակի չէ ապահովելու անհրաժեշտ լրացուցիչ 10 միլիարդ խորանարդ մետրը:

Ադրբեջանն իրոք ունի մի քանի այլ փոքր գազի հանքավայրեր, սակայն դրանցից արդյունահանումը չի ակնկալվում, որ բավարարի Բաքվի պարտավորությունը Բրյուսելում, ինչը մեծացնում է այն հեռանկարը, որ գազը պետք է մատակարարվի տարածաշրջանի այլ երկրներից:

Սա վերակենդանացրեց երկարաժամկետ հույսերը, որ Ադրբեջանը կարող է գազ տարանցել իր հարեւանից Կասպից ծովով` Թուրքմենստանով, որը պարծենում է մոլորակի վեցերորդ ամենամեծ գազի պաշարներով:

Բաքվի և Աշխաբադի միջև հարաբերությունները զգալիորեն բարելավվել են վերջին տարիներին, ինչը հանգեցրեց 2021 թվականի դեկտեմբերին Իրանի հետ գազի փոխանակման բեկումնային համաձայնագրին, որով Թուրքմենստանը պարտավորվել է տարեկան 1,5-2 միլիարդ խորանարդ մետր գազ մատակարարել հյուսիսարևելյան Իրան եւ նույնքան գազ կմատակարարվի Իրանի հյուսիս-արեւմուտքից Ադրբեջան։

Այնուամենայնիվ, գործարքի ներկայիս կարգավիճակը պարզ չէ: Ռուսական գազի ներկրման Ադրբեջանի անսպասելի անհրաժեշտությունը կասկած է հարուցում, որ այդ համաձայնագիրը կարող է խախտել Բաքվի և Թեհրանի հարաբերությունների վատթարացումը:

Թուրքմենական գազը Եվրոպա հասցնելու այլ տարբերակներ կան. թուրք պաշտոնյաները հուլիսին հաստատել են, որ Անկարան դիտարկում է թուրքմենական գազի տարանցման երեք տարբերակ, որը մատակարարվում է Ադրբեջանից Հարավային գազային միջանցքով դեպի Եվրոպա:

Ենթադրվում է, որ նման տարբերակներից մեկը ԱՄՆ-ի կողմից աջակցվող գազը փոխադրելու նախագիծն է, որը ներկայումս այրվում է Թուրքմենստանի Կասպից ծովի որոշ նավթահանքերից, այն վայր, որտեղ այն կարող է արտահանվել:

Սակայն հնարավոր տարբերակներից որևէ մեկի հետ կապված որևէ առաջընթացի մասին լուրերի բացակայությունը մեծացնում է հավանականությունը, որ, ինչպես այս տարի 12 միլիարդ խորանարդ մետր գազ Եվրոպա մատակարարելու իր պարտավորությունը, Ադրբեջանը նույնպես հնարավոր է չկարողանա կատարել արտահանումը 20 մլրդ խմ մինչև 2027թ. կրկնապատկելու իր խոստումը:

38038