«Դավադրություններ հյուսելով՝ մենք ավելի ենք հեռանում մեր պետության և ժողովրդի առաջ ծառացած խնդիրներից»,- այս մասին ArarartNews.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց ՀՀ ՊԿԱ քաղաքական կառավարման և հանրային քաղաքականության ամբիոնի ասպիրանտ, քաղաքագետ Սմբատ Ղահրամանյանը:

Սմբատ, եթե նախքան սեպտեմբերի 27-ը բոլորիս նպատակներն ու ցանկությունները էապես տարբերվում էին, ապա 27-ից հետո բոլորիս նպատակն ու երազանքը եղավ մեկը` խաղաղությունը: Ըստ Ձեզ, ո՞րն է պատճառը, որ հայերը միայն նման օրհասական պահերին են համախմբվում:

Հայոց պատմությունը լի է նմանատիպ դրվագներով, երբ հայ ժողովուրդը մեկ մարմին ու բռունցք է դառնում, երբ կա պետականության կորստի իրական վտանգ: Մյուս կողմից, կարծում եմ, սա հատուկ չէ միայն հայերին, որովհետև մարդ արարածը բնույթով այդպիսին է: Ծայրահեղ ծանր վիճակներում արձագանքելու և համախմբվելու հայերիս կամքը ինչ-որ իմաստով նաև բնազդային բաղադրիչ ունի, քանի որ խոսքը վերաբերում է ֆիզիկական անվտանգության և արտաքին թշնամու կողմից բնաջնջվելու ռեալ սպառնալիքին:

Հատուկ ուզում եմ շեշտել այն հանգամանքը, որ նույնիսկ պատերազմի մեջ գտնվող երկրում հայտնվում են քաղաքական ուժեր ու լրատվամիջոցներ, որոնք զբաղված են լինում այս կամ այն հարցը կամ խնդիրը շահարկելով, փորձելով այդ ծանր դրության մեջ անգամ սպասարկել անձնային քաղաքական շահ: Սա լրջագույն մարտահրավեր է, սա հարված է ազգային անվտանգությանը, ազգային ու պետական դիմադրողականությանը: Այս տեսանկյունից կարծում եմ՝ արտասովոր բան չկա, չնայած լավ կլիներ, որ մեր ժողովուրդը այդպիսի վարք ու կեցվածք ցուցաբերի նաև խաղաղ պայմաններում, ինչը էականորեն կհեշտացնի շատ հարցեր:

Սեպտեմբերի 26-ին Միացյալ Նահանգները կոչ արեց Հայաստանում գտնվող իր քաղաքացիներին զգոն լինել, զգուշություն ցուցաբերել և խուսափել ճամփորդություններից դեպի Ադրբեջանի հետ սահմանակից շրջաններ: Այս կոչից հետո, որպես քաղաքագետ, կանխատեսե՞լ էիք մոտալուտ պատերազմի վտանգը: Նման «ազդակներ» աշխարհաքաղաքական այլ ուղղություններից նկատե՞լ եք:

Պատերազմը վերսկսվելու վտանգը առկա էր դեռևս 2018 և 2019 թվականներին, իսկ առհասարակ երբե՛ք էլ այդ վտանգը չէր վերացել: Հեղափոխությունից հետո ինքս ենթադրում էի, որ թե Հայաստանում և թե Ադրբեջանում քաղաքական հռետորաբանություն է փոխվելու, դրան գումարվելու են աշխարհաքաղաքական տարբեր կենտրոնների ազդակները, որը հանգեցնելու է կամ էսկալացիայի, կամ արտաքին քաղաքականության վերանայման: Անկեղծ լինեմ. պատերազմն իհարկե կանխատեսել էի, սակայն ես ինքս չէի մտածում, որ այն կարող է այդքան երկար տևել: Այսպես էի մտածում, որովհետև եթե ուշադիր եք եղել, համաշխարհային մամուլը, փորձագիտական շրջանակները ևս կարծում էին, որ այն արագ է ավարտվելու: ԱՄՆ դեսպանատան այդ հայտարարությանը ծանոթ եմ ու կարծում եմ, որ դրա տակ ևս կային որոշակի ազդակներ, սակայն ես ամբողջությամբ չէի հիմնվի միայն դրա վրա, որովհետև արտաքին քաղաքական սրացումները, հակամարտությունների վերսկսումը, դրանք պայմանավորված չեն ու չեն կարող լինել ընդամենը մի գործոնով կամ մեկ հայտարարությամբ:

Որպես քաղաքագետ, ի՞նչ վերաբերմունք ունեք կոնսպիրացիոն (դավադրությունների) տեսությունների նկատմամբ: Հարցս պատահական չէ. Պատերազմի օրերին մեկ անգամ չէ, որ շոշափվել է Լեդի Գագայի «հայկական» տեսահոլովակի հարցը: Անձամբ Դուք ի՞նչ կարծիք ունեք տեսահոլովակում ներկայացված «հուշումների» վերաբերյալ:

Քաղաքագիտությունը դավադրությունների հետ կապ չունի: Իհարկե, կոնսպիրոլոգիան ինքնին գիտական հիմքեր ունի, սակայն այն քաղաքագիտական ուղղություն չէ: Ինքս ծայրահեղ չեմ վերաբերվում դրանց, սակայն համարում եմ, որ դավադրություններ հյուսելով՝ մենք ավելի ենք հեռանում մեր պետության և ժողովրդի առաջ ծառացած խնդիրներից ու մարտահրավերներից: Ինչ վերաբերում է տեսահոլովակին, ապա, այո, այն իսկապես շատ հետաքրքիր է, հատկապես, եթե դիտարկենք նշանագիտության տեսանկյունից, ինչը կարող է հետաքրքիր եզրահանգումների բերել մեզ: Սիմվոլիկան քաղաքականության մեջ չափազանց կարևոր դեր ունի, օրինակները բազմաթիվ են, այս պարագայում ևս զուգադիպություններ կարող էին լինել, սակայն, ըստ իս, քաղաքականության մեջ պատահականություններ չեն լինում:

Մի փոքր կխոսե՞ք ռազմի դաշտում անցկացրած օրերի, ինչպես նաև հենց այնտեղ ձևավորած Ձեր մասնագիտական եզրահանգումների մասին:

Հոկտեմբերի 17-ին մեկնել եմ Արցախ, Ասկերան, ապա Հադրութ, հետո Մարտունի: Մեր ջոկատը եղել է այս շրջանների գյուղերում ու մարտական դիրքերում: Եղել եմ նաև իմ հարազատ Սյունիքում, մասնակցել եմ Դավիթ Բեկ բնակավայրի պաշտպանությանը: Այն, ինչին ականատես ենք եղել, բառերով հնարավոր չէ փոխանցել: Կորցրել եմ մարտական ընկեր, բախվել ենք ծանր փորձությունների և այլն: Այս պատերազմը դաժան էր, ծանր, երբեմն մեր ուժից ու հնարավորություններից վեր, սակայն մեր տղաները, բանակը մինչև վերջ արիաբար կռվել են: Մասնագիտական եզրակացությունս հետևյալն է. մենք պատրաստ չէինք պատերազմի, պետությունը անակնկալի է եկել, բանակը շփոթվել է, ինչը էլի մի շարք հարցեր է առաջացնում:

Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք արտաքին ուժերի արձագանքը 44-օրյա պատերազմին: Գերտերություններից որո՞նք իսկապես «անմասն» մնացին կամ չեզոք դիրքորոշում որդեգրեցին:

Շատ լավ հարց եք տալիս. պատերազմի ժամանակ, եթե չեմ սխալվում, բացի Ֆրանսիայի, Կանադայի, Ռուսաստանի ղեկավարներից, այլ արձագանք ես չգիտեմ կամ գուցե տեղյակ չեմ, որովհետև արդեն այնտեղ էի և կապ չկար, ինֆորմացիան չէր հասնում մեզ: Գերտերությունների պասիվ կեցվածքը պայմանավորում եմ միայն շահերով, որովհետև արտաքին քաղաքականությունն է ինքնին շահերի համադրման ոլորտ: Կարծում եմ՝ այսօր մեր երկիրը պետք է անհրաժեշտ հետևություններ անի և վերանայի իր բարեկամների ու թշնամիների ցուցակը, դա իհարկե պետք է անել բացառապես դիվանագիտական հարթության մեջ:

Պատերզամի օրերին միջազգային ամենահեղինակավոր պարբերականները պարբերաբար անդրադառնում էին ԼՂ հակամարտության գոտում տեղի ունեցող իրադարձություններին: Ըստ Ձեզ, այդ անդրադարձն ավելի շատ հայամե՞տ էր, թե՞ ադրբեջանամետ:

Պատերազմական իրադարձությունները այնքան բացառիկ էին՝ իրենց դաժանությամբ, մասշտաբներով, կիրառվող զինատեսակներով, որ համաշխարհային մամուլը չէր կարող լռել: Իհարկե, բազմաթիվ հրապարակումներ ու տեսանյութեր վկայում են այն մասին, որ դրանք հստակ նպատակաուղղված էին արդարացնելու թշնամի պետության գործողությունները, սակայն կարծում եմ՝ այդ շրջանում եղան նաև շատ ու շատ օբյեկտիվ լուսաբանումներ, որոնց մասին միջազգային հանրությունը տեղեկացավ:

Ռազմի դաշտում գտնվող զինվորը, նախ և առաջ, ու՞մ մեղադրեց պարտության համար: Ըստ Ձեզ, ո՞րն էր պարտության ամենաառանցքային պատճառը:

Կարող եմ ասել միայն, որ բոլոր այն տղաները, որոնք եղել են մարտական դիրքերում, կռվել են ու պաշտպանել հայրենիքը, խոր կասկածներ ունեն, որ պատերազմն ընթացել է որոշակի սցենարով, որի ժամանակ եղել են դավաճանական քայլեր և որոնք ընդհանուր առմամբ կանխոշորել են պատերազմի ելքը: Ես չէի ուզենա քաղաքական երանգ հաղորդել այս հարցին, սակայն պատերազմ սկսելու որոշումն ինքնին քաղաքական է և հետևապես ուզած թե չուզած՝ քաղաքական գնահատականներ հնչել են ու դեռ կհնչեն: Իմ խորին համոզմամբ, իշխանությունները ևս շատ հարցերում թերացել են, բայց դա ամենևին չէր կարող հանգեցնել այս ելքին, եթե չլինեին պատերազմի ժամանակ և արդեն մամուլում սպրդած այս կամ այն տեղեկությունները դավաճանների, դասալիքների, հրաման չկատարողների և այլնի մասին: Կարծում եմ, այս պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած բոլոր գործողությունները, ամենայն մանրամասներով, պետք է դառնան քննության առարկա:

Պատերազմի օրերին Ադրբեջանում որոշ սոցիալական կայքերի գործածումը կասեցվեց: Ըստ Ձեզ, ճի՞շտ կլիներ արդյոք նույն մեխանիզմը նաև մեր երկրում կիրառելը:

Իհարկե կա նման մոտեցում, և դա կարող էր կիրառվել, սակայն իմ կարծիքով՝ 21-րդ դարում նման բան կարող է անել այն երկիրը, որն ինքն է հրահրում պատերազմ, որն ինքն է դիմում ռազմական հանցագործությունների ու առհասարակ չտրամաբանված քաղաքականություն է վարում: Դրա պատճառներից մեկը, կարծում եմ, նաև այն էր, որ Ադրբեջանի կորուստների իրական թիվը մինչ այսօր հրապարակված չէ: Իհարկե, պաշտոնական վարկած կա, բայց խոսքը ոչ պաշտոնականի մասին է:

Որպես պահեստազորային, որը մարտական գործողությունների է մասնակցել, ինչպե՞ս կգնահատեք թիկունքում իրագործվող աշխատանքները:

Ուրախությամբ պետք է փաստեմ, որ թիկունքային թե ստորաբաժանումները, թե պետական համակարգի մարմինները, թե մեր հասարակությունը և հասարակական սեկտորը ամբողջությամբ եղել են բանակի ու Արցախի կողքին: Մյուս կողմից՝ ցավով եմ արձանագրում, բայց եղել են դեպքեր, երբ, օրինակ, Արցախում զինվորները ծխախոտ չեն ունեցել, կամ ջուրն է վերջացել: Կարծում եմ՝ այս օղակներում ևս չկար անհրաժեշտ հսկողություն, թեպետ համարում եմ, որ այդպիսի ֆորսմաժորային իրավիճակներում հնարավոր է գործնականում ամեն բան:

Համաշխարհային հռչակ ու հեղինակություն ունեցող հայազգի հեռուստաաստղերն ու երաժիշտներն այդ օրերին ջանք ու եռանդ չէին խնայում հակամարտության գոտում տեղի ունեցող իրադարձությունները լուսաբանելու ու սոցիալական կայքերի իրենց էջերում ներկայցնելու համար: Ըստ Ձեզ, ի վերջո, ինչու՞ լռեց միջազգային հանրությունը:

Միջազգային հանրությունը այսօր չէ, որ լռում է, այն լռում է դեռևս 1915 թվականին: Այն լռել է միշտ ու լռելու է, քանի դեռ մենք ինքներս չենք հասկացել, որ խնդիրը պետք չէ փնտրել ուրիշների մեջ: Որևէ մեկը մեր պետությունը մեր փոխարեն չի կառուցելու և որևէ մեկը մեր փոխարեն պատերազմ չի տանելու: Եթե սա չհասկանանք, մենք հավերժ դատապարտված ենք ձախողումների ու փորձությունների: Որպես ձեր հարցին ամփոփիչ պատասխան՝ ավելացնեմ, որ միջազգային հանրությունը բազմաթիվ երկրների ու ժողովուրդների համախումբ է, որտեղ կան ամենատարբեր շահեր, հետաքրքրություններ, արժեքներ և սկզբունքներ, հետևապես միամիտ է հավատալ, որ նրանք, թողնելով այդ ամենը, հետաքրքրվելու էին Հայաստանով կամ Արցախով:

Օլյա Շահինյան