Նախագահ Բայդենը իր վերջին ելույթներում հայտարարում է «նոր աշխարհակարգի» մասին, որը կստեղծվի ներկայիս ուկրաինական ճգնաժամի արդյունքում։ Թվում է, թե Մոսկվայի և Վաշինգտոնի միջև պայմանավորվածություն է ձեռք բերվել այն կետում, որ սա նոր աշխարհակարգի սկիզբն է։ Ի վերջո, Մոսկվան նույնպես խոսում է նոր աշխարհակարգի համար «դարակազմիկ ճակատամարտի» մասին։ Այնուամենայնիվ, Բայդենն ակնհայտորեն անազնիվ է, քանի որ նա փորձում է վերականգնել հին ձևը՝ ԱՄՆ-ի գերակայությամբ։ Ինչպիսի՞ն կլինի իրականում նոր աշխարհակարգը:
Աշխարհը գտնվում է «շրջադարձային կետում», որը կրկնվում է երեքից չորս սերունդը մեկ։ Այս մասին հայտարարել է ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենը Business Roundtable լոբբիստական կազմակերպության հանդիպման ժամանակ։ Ըստ Սպիտակ տան ղեկավարի՝ վերջին անգամ մարդկությունը նման երկփեղկման մեջ է եղել 1946 թվականին, այնուհետև, ըստ Բայդենի, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի արդյունքներից հետո «ԱՄՆ-ն ստեղծեց ազատական աշխարհակարգ»: Այժմ Վաշինգտոնը պետք է որոշի նաև համաշխարհային գործընթացների ելքը, հույս է հայտնել նախագահը։ «Լինելու է նոր աշխարհակարգ, և մենք պետք է ղեկավարենք այն, մենք պետք է միավորենք մնացած ազատ աշխարհը»,- հայտարարել է ԱՄՆ նախագահը։
Մոսկվան ևս կարծում է, որ ուկրաինական հակամարտության արդյունքում աշխարհում կզարգանա ուժերի նոր դասավորվածություն, սակայն ոչ ԱՄՆ-ի գլոբալ գերիշխանության վերադարձով։ «Սա ճակատագրական պահ է, սա դարակազմիկ պահ է ժամանակակից պատմության մեջ, քանի որ այն արտացոլում է «ճակատամարտը»՝ բառի լայն իմաստով, այն բանի համար, թե ինչպիսին կլինի աշխարհակարգը»,- ասել է ռուսական դիվանագիտության ղեկավար Սերգեյ Լավրովը։
Հավելենք, որ Ռուսաստանի արևելյան հարեւանը, ում հետ Ռուսաստանի հարաբերությունները արագորեն վատանում են, նույնպես յուրովի է ակնկալում որոշակի աշխարհակարգի սկիզբ։ Ճապոնիայի վարչապետ Ֆումիո Կիսիդան առաջ է քաշում ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բարեփոխումները: Խոսքը Անվտանգության խորհրդի կազմի ընդլայնման մասին չէ. նման առաջարկներ եղել են ավելի վաղ, ավելի հանգիստ ժամանակներում։ Ըստ էության, Ճապոնիան կոչ է անում վերացնել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, որտեղ Ռուսաստանն ու Չինաստանը վետոյի իրավունք ունեն։ Տոկիոյի քաղաքական գործիչների կարծիքով՝ հենց չինական ու ռուսական ազդեցության չեզոքացումն է, որ պետք է դառնա համաշխարհային անվտանգության բանալին։ Համաշխարհային հեգեմոնի՝ ԱՄՆ-ի կրտսեր գործընկերոջ դիրքում մնալու հեռանկարը կարծես թե առարկություններ չի առաջացնում Ճապոնիայի առաջնորդի կողմից։
Փորձագետները, հակադարձելով Բայդենին, նշում են, որ ԱՄՆ ներկայիս նախագահի պատմական շեղումը հետպատերազմյան «ազատական աշխարհակարգի» վերաբերյալ բավականին տարօրինակ է թվում, քանի որ 1940-ականների վերջից մինչև 1990-ականների սկիզբը աշխարհաքաղաքական դասավորվածությունը երկբևեռ էր և որոշվում էր առճակատմամբ՝ լիբերալ ամերիկյան և կոմունիստական խորհրդային մոդելների միջև։ Աշխարհում ներկայիս կենսակերպը ձևավորվել է ոչ թե 1946 թվականին, ինչպես Բայդենն է կարծում, այլ ավելի ուշ՝ պայմանականորեն մինչև 1991 թվականը, այսինքն՝ այն հետևել է ոչ թե Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, այլ սառը պատերազմի արդյունքներին։
Ռուս վերլուծաբանները կարծում են, որ այն, որ ներկա իրավիճակում Բայդենը խոսում է «նոր աշխարհակարգի» մասին, որտեղ գերիշխում է Միացյալ Նահանգները, ոչ թե նոր աշխարհակարգ է, այլ հնի վերականգնման հույսեր՝ առանց Ռուսաստանի մասնակցության կամ նույնիսկ նրա ավերակների վրա։
«Ամերիկան ձգտում է միաբևեռ աշխարհի»,- հայտարարել է նախարար Լավրովը։ «Դա ամենևին էլ «գլոբալ գյուղ» չի լինի, դա կլինի «ամերիկյան գյուղ», գուցե ամերիկյան «սալոն», որտեղ բոլորը պարում են ամենաուժեղների հնչյունների ներքո»:
ՌԴ դիվանագիտության ղեկավարը այնուհետև մատնանշել է ուժերի գլոբալ հավասարակշռության փոփոխության որոշ նշաններ՝ նշելով, որ ոչ բոլոր խոշոր տերություններն են համաձայնել մասնակցելու Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների հարձակմանը։ «Կան խաղացողներ, որոնք երբեք չեն ընդունի «համաշխարհային գյուղի» գոյությունը Ամերիկայից եկած «շերիֆի» ղեկավարությամբ. դրանք են Չինաստանը, Հնդկաստանը, Բրազիլիան, Մեքսիկան։
Այն, որ Ուկրաինայում իրավիճակի զարգացումը մեծապես կփոխի երկրների հարաբերությունները և չի փոխվի դեպի լավը ամերիկացիների համար, բացահայտորեն խոսում են հենց ԱՄՆ առաջին դեմքերը։ Սա ներառում է այն փաստը, որ դոլարը կարող է կորցնել իր կարգավիճակը՝ որպես գլոբալ հաշվի միավոր և արժեքի պահեստ:
Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ Ջերոմ Փաուելը խոստովանել է, որ Ուկրաինայում պատերազմը կարող է արագացնել Չինաստանի քայլերը՝ ուղղված դոլարի գերիշխող միջազգային վճարումների ներկայիս ենթակառուցվածքին այլընտրանքներ մշակելուն։ Նմանատիպ գնահատականներ են տալիս եվրոպացի ֆինանսիստները։ Քանի որ Ռուսաստանը որպես պատիժ զրկվեց արտարժույթի պահուստներից օգտվելու հնարավորությունից, համաշխարհային բոլոր խաղացողները ստացան չափազանց կարևոր ազդանշան՝ դուք չեք կարող հույս դնել ձեր պահուստների անվտանգության վրա, եթե դրանք պահվում են դոլարով: Նման կարծիք է հայտնել «Credit Suisse»-ի նույն Bloomberg-ի ներդրումային վերլուծաբան Զոլտան Պոժարը։
«Պատահական չէ, որ Բայդենը դա ասել է գործարար համայնքի ներկայացուցիչների հետ հանդիպմանը, որոնք չեն հասկանում, թե ինչ անել հետո։ Այստեղ ամերիկացի գործարարներին բացատրվում է, թե ինչպես վարվել և ինչ անել։ Ամեն դեպքում, պարզ է, որ շատ բան կփոխվի»,- ասում է ամերիկացի փորձագետ Դմիտրի Դրոբնիցկին։ Բայց, հավելել է նա, պարզ է, որ «գլոբալացման դարաշրջանը և դոլարի դերը որպես միակ համաշխարհային արժույթ ավարտվել է։ Ուստի համաշխարհային արևմտակենտրոն աշխարհին կփոխարինեն ուժի տեղական կենտրոնները, կանխատեսում է Դրոբնիցկին։
Կարելի է ենթադրել, որ նոր աշխարհաքաղաքական «մեծ տարածությունների» ուրվագծերն արդեն սահմանվում են։
Ինչ վերաբերում է Չինաստանին, ապա Պեկինը կփորձի իր ազդեցության գոտի ներքաշել Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանի առնվազն զգալի մասը։ Տրամաբանական է ենթադրել, որ Պեկինը օգտագործում է տնտեսական գործիքներ իր ազդեցությունը ամրապնդելու համար՝ սկսած Ասիական ենթակառուցվածքի ներդրումային բանկից, որի գործընկերներն են ԱՄՆ-ի այնպիսի դաշնակիցներ, ինչպիսիք են Հարավային Կորեան, Ֆիլիպինները և նույնիսկ Ավստրալիան։
Ռուսաստանն իր հերթին փորձում է սեփական շահերի ոլորտը կառուցել։ Ուկրաինայի դեպքերը շատ լուրջ ազդանշան էին, որ Մոսկվան չի հանդուրժի Ռուսաստանի կողմից չսահմանված և առավել եւս նրա նկատմամբ թշնամական կանոններ։ Ընդհանուր առմամբ՝ փորձագետները Մոսկվայի դերը հայ-ադրբեջանական պատերազմի դադարեցման և Ղազախստանը խաղաղեցնելու ՀԱՊԿ գործողությունները գնահատում են որպես Հյուսիսային Եվրասիայում աշխարհաքաղաքական առաջատար խաղացողի Ռուսաստանի հայտի դրսևորումներից մեկը։
Հետաքրքիր դիտարկում է նաև ամերիկացի քաղաքագետ Յան Բրեմմերի այն դիտարկումը, որ խոշոր կազմակերպությունները, ինչպիսիք են G20-ը և G7-ը, այլևս որևէ դեր չեն խաղում, և նրանց փոխարեն կլինի «մեծ զրո»՝ սոցիալական կազմակերպման որոշ այլ ձևեր: Հավանական սցենարներից մեկում ԱՄՆ-ն ու Չինաստանը խզում են հարաբերությունները, որից հետո սկսվում է «տարածաշրջանների աշխարհը»։ «Այժմ մենք ականատես ենք տարածաշրջանի դասական աշխարհի առաջացմանը՝ ըստ Բրեմմերի։ Կհայտնվեն տարածաշրջանային խոշոր ագլոմերացիաներ, որոնք կունենան իրենց արժույթը, ներքին առևտրի կանոնները»,- վստահ է նա։
«Ուկրաինական հակամարտությունը կատալիզատոր կդառնա բազմաթիվ համաշխարհային միտումների համար։ Մի կողմից՝ բազմաբևեռ աշխարհի ձեւավորումը, մյուս կողմից՝ ԱՄՆ-ի պայքարը՝ նախկին հեգեմոնիայի մնացորդները պահպանելու համար։ Այս երկու միտումները այժմ բախվում են: Նրանք բաց կոնֆլիկտի մեջ մտան ոչ միայն Ուկրաինայում, թեև ուկրաինական հողերը դարձան հակամարտությունների գլխավոր թատերաբեմ։ Հնարավոր է, որ շուտով այս բախման նոր ճակատներ բացվեն, օրինակ, Հարավարևելյան Ասիայում Թայվան կղզու շուրջ։ Սա կլինի ամերիկա-չինական հակասությունների հետևանքը»,- կանխատեսում են փորձագետները։
Ապագա աշխարհի ուրվագծերը դեռ պարզ չեն, բայց այն, ինչ կարելի է հաստատ ասել, միաբևեռ աշխարհակարգի փլուզումն է, որը ԱՄՆ-ն փորձում էր կառուցել 1980-ականների վերջից, կարծում են փորձագետները։ Այս առումով Ուկրաինայում տեղի ունեցող իրադարձությունները ոչ այնքան «հանգուցային կետ» են, որքան հեռահար գործընթացների ամենավառ դրսեւորումը։