2018-2019 թթ․ ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջոն Բոլթոնը հոդված է հրապարակել The wall street journal պարբերականում, որտեղ անդրադարձել է Էրդողանի վտանգավոր քաղաքականությանը, որը կարող է սպառնալիք դառնալ ՆԱՏՕ-ի համար։

Հոդվածը՝ ստորև․

Թուրքիան, որի ղեկին Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն է, կրկին «Եվրոպայի հիվանդն» է։ Պարոն Էրդողանի գործողությունները մշտապես պառակտիչ են և վտանգավոր։ Նրա ռազմատենչ տարածաշրջանային քաղաքականությունը նույնքան վտանգավոր է եղել՝ սկսած Թուրքիայի հետօսմանյան աշխարհիկ սահմանադրության առանցքային տարրերի տապալումից մինչև նրա ֆինանսական համակարգի և տնտեսական կայունությունը բազմիցս վտանգելը: Թուրքիան Հյուսիսատլանտյան դաշինքի անդամ է, բայց դաշնակցի պես չի գործում։

Այնուամենայնիվ, հնարավորություն կա նրան կանգնեցնելու, եթե Արևմուտքը համարձակ քայլեր ձեռնարկի, որպեսզի օգնի երկրի ներքին ընդդիմությանը գալիք նախագահական ընտրությունները արդար անցկացնել: Դա անելու համար դաշինքը պետք է արգելափակում դնի Անկարայի դիմաց: Դա դաշինքին թույլ կտա քննարկել Թուրքիայի անդամակցության դրական և բացասական կողմերը և ընդգծել թե՛ թուրք ընտրողների, թե՛ ՆԱՏՕ-ի անդամների համար գալիք ընտրությունների մեծ խաղադրույքները:

Ընդդիմության թեկնածուները ռեալ շանսեր ունեն. նրանք հաղթեցին 2019-ի հիմնական քաղաքային ընտրություններում այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են Ստամբուլը, Անկարան և Իզմիրը: Սա այն դեպքում, երբ պարոն Էրդողանը փորձում է խեղաթյուրել ընտրական գործընթացը՝ օգտագործելով հետապնդումները՝ վնասելու ընդդիմությանը և շինծու մեղադրանքներ ներկայացնելով նրա առաջնորդներին, այդ թվում՝ Ստամբուլի քաղաքապետին, որին նա այնքան ջանք գործադրեց հաղթել:

Այս անգամ ևս նման պահվածքի նշաններ կան։ Պարոն Էրդողանը և նրա դաշնակիցները ընդդիմությանը մեղադրում են Թուրքիային անհավատարիմ լինելու մեջ և հալածում են երկրում մնացած մի քանի անկախ լրատվամիջոցներին: Պարոն Էրդողանը, ամենայն հավանականությամբ, կձեռնարկի հետագա քայլեր Թուրքիայի քրդերի դեմ, ինչպես օրինակ՝ դադարեցնել ֆինանսավորումը նրա հիմնական քաղաքական կուսակցություններից մեկին և ձերբակալել այլախոհ հոգևորական Ֆեթուլլահ Գյուլենի հետևորդներին՝ կեղծ ահաբեկչության մեղադրանքով:

Արևմուտքը կարող է կանխել այս արդյունքները՝ ուշադրություն հրավիրելով պարոն Էրդողանի երկակիության վրա՝ խրախուսելով թուրքական ընտրությունների միջազգային մոնիտորինգի և ԶԼՄ-ների լուսաբանման մեծացումը: Նմանապես, ՆԱՏՕ-ն կարող է ազդանշան տալ, որ Թուրքիայի՝ ազատ և արդար ընտրություններ չանցկացնելը կդառնա ՆԱՏՕ-ի անդամությունից դուրս գալու որոշման վերջնական պատճառը: Դաշինքի հիմնադիր կանոնադրությունը չի նախատեսում անդամակցության բացառում կամ կասեցում, սակայն «rebus sic stantibus»-ի՝  «ինչպես հիմա է»  միջազգային իրավական սկզբունքը դրա համար ավելի քան բավարար հիմքեր է տալիս։ ՆԱՏՕ-ի ղեկավար մարմինը՝ Հյուսիսատլանտյան խորհուրդը, իրավասու կլինի ձեռնարկել անհրաժեշտ քայլեր՝ պաշտպանելու իր ինստիտուցիոնալ անվտանգությունը:

Ոչ մի երկիր իրավունք չունի մասնակցել դաշինքին, նաև պրն Էրդողանը, եթե իրեն դաշնակցի պես չի պահում։ Վերջին տարիներին նրա ամենասարսափելի հանցագործությունը 2017-ի դեկտեմբերին ռուսական S-400 հակաօդային պաշտպանության բարդ համակարգի գնումն էր։ Այս որոշումը անհամատեղելի էր ՆԱՏՕ-ի գործող պաշտպանական միջոցների հետ և վտանգի ենթարկեց ԱՄՆ F-35 գաղտնի տեխնոլոգիան՝ դրանով իսկ վտանգելով ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների և մերձավորարևելյան գործընկերների անվտանգությունը:

Նախագահ Թրամփը պետք է անհապաղ խիստ պատժամիջոցներ սահմաներ «Պատժամիջոցների միջոցով Ամերիկայի հակառակորդներին հակազդելու մասին» օրենքի համաձայն, սակայն նրա համակրանքը պարոն Էրդողանի և Վլադիմիր Պուտինի նկատմամբ գերակշռեց: Պատժամիջոցները չեն հայտարարվել միայն 2020 թվականի դեկտեմբերի 14-ին, այն բանից հետո, երբ Թուրքիան հանձնեց և սկսեց փորձարկել S-400-ը, և այն բանից հետո, երբ պարոն Թրամփը չվերընտրվեց: Կոնգրեսն արգելել է Թուրքիային F-35-ներ արտադրել և վաճառել 2018-2019 թվականներին, սակայն պատժամիջոցների հաստատման հարցում Թրամփի ձգձգումները հակասական ազդանշաններ են ուղարկել՝ էլ ավելի խթանելով Էրդողանի անզիջողականությունը:

Պարոն Էրդողանի արտաքին քաղաքականության մյուս ասպեկտները նույնքան դավաճանական են։ Նա ունի «նեոօսմանական» ձգտումներ՝ վերականգնելու Թուրքիայի ազդեցությունը Մերձավոր Արևելքում։ Սրանք ուղղորդեցին նրա ջանքերը՝ հաստատել թուրքական հեգեմոնիա հյուսիսային Սիրիայում՝ երկրում քաղաքացիական պատերազմի պայմաններում: Ժամանակ առ ժամանակ արտահայտվելով թուրքական ուժեր ներթափանցելու ուղղակի սպառնալիքներով, որտեղ հավանական է պոտենցիալ վտանգավոր շփումը ԱՄՆ-ի և ԱՄՆ-ի գլխավորած կոալիցիայի ուժերի հետ, Անկարան վտանգի տակ է դրել ԴԱԻՇ-ի տարածքային խալիֆայությանը հաղթելու, նրա վերածնունդը կանխելու և իսլամիստ բանտարկյալներին Սիրիայում բանտարկելու ամերիկյան ջանքերը: Արաբական գարունից հետո երկարատև տարածաշրջանային պատերազմների ընթացքում պարոն Էրդողանը շանտաժի է ենթարկել Եվրոպային՝ հնարավորություն տալով փախստականների հոսքը Թուրքիայի տարածքով դեպի հարևան երկրներ՝ միաժամանակ միջամտելով Սիրիայում տիրող անարխիային։ Իսրայելի նկատմամբ նրա հետևողական հակադրությունը նմանապես արտացոլում է նրա ավելի լայն հեգեմոնիզմը Մերձավոր Արևելքում:

Թեև պարոն Էրդողանը գովասանքների է արժանացել 2022 թվականի փետրվարին Ռուսաստանի ներխուժումից հետո Ուկրաինային անօդաչու սարքեր տրամադրելու համար, այդ քայլն ավելի շատ գովազդային հնարք էր՝ գովազդելու իր անօդաչու թռչող սարքի ծրագիրը և չպետք է թաքցնի նրա շարունակվող սպառնալիքներն այլուր: Դրանցից ամենատեսանելին, հավանաբար, Ֆինլանդիայի և Շվեդիայի ՆԱՏՕ-ին անդամակցությանը խոչընդոտելու նրա սխեման է, միջոցներ կորզելով՝ աջակցելու նրա հակաքրդական խաչակրաց արշավանքին և ճնշելու այլախոհությունը Թուրքիայի և թուրքական սփյուռքի ներսում: Այս ավազակային վերաբերմունքը երկու դիմորդների նկատմամբ, որոնց ընդունելությանն աջակցում է ամբողջ դաշինքը, բացառությամբ Հունգարիայի, Էրդողանի դասական պահվածքն է։ Սպիտակ տունը, ըստ երևույթին, պայմանավորում է Թուրքիային F-16-ների վաճառքը Ֆինլանդիայի և Շվեդիայի անդամակցությանն աջակցելով, սակայն Կոնգրեսի հակադրությունը վաճառքին խիստ է, ինչը արտացոլում է ԱՄՆ-ի լայնածավալ դժգոհությունը Թուրքիայի խոչընդոտող կեցվածքից:

Թուրք և արտաքին դիտորդները համակարծիք են, որ պարոն Էրդողանը կպարտվի ընտրություններում, եթե գործընթացը լինի ազատ և արդար, և ընդդիմությունը բավականաչափ միասնական մնա արդյունավետ քարոզարշավ իրականացնելու համար։ Նրա համար շատ ավելի դժվար կլինի տապալել քվեարկությունը, եթե ՆԱՏՕ-ն վտարման սպառնալիքով միջազգային ուշադրությունը հրավիրի նրա ջանքերի վրա: Եվ եթե պարոն Էրդողանին հաջողվի գողանալ նախագահական ու օրենսդիր ընտրությունները, ՆԱՏՕ-ն այլեւս չի կարող իրեն թույլ տալ անտեսել այն վնասը, որը նա հասցրել է դաշինքին ու նրա անդամներին։

Թուրքիային վտարելու կամ նրա անդամակցության կասեցման լուրջ դիտարկումն ակնհայտորեն ծանր գործ է։ Բայց ամեն ինչ միայն կվատթարանա, եթե դաշինքը չկարողանա դիմակայել պարոն Էրդողանի թունավոր պահվածքին։

486