Մատենադարանի վերականգնման բաժնում՝ «վիրահատական սեղանին», 1829-1830  թվականների ձեռագիր «Շահնամե» է։ Բաժնի աշխատակիցները շրջապատել են իրանցի վերականգնող Համիդ Մալեքիանին, որը նշտարով կտրում է թելերը, առանձնացնում ձեռագրի էջերն ու զուգահեռ բացատրում բոլոր գործողությունները։

Ձեռագիրը վնասված է ավելի քան 50 տոկոսով։ Հենց այսպես է հասել ու տարիներ շարունակ պահվել Մատենադարանում։ Տարբեր գույնի թելերով ու տարբեր եղանակներով կարված էջերը վկայում են՝ մի քանի անգամ փորձել են վերականգնել ձեռագիրը, բայց ոչ մասնագիտական մոտեցման հետեւանքով ավելի շատ են վնասել։

«Ամենամեծ վնասը հասցվել է սխալ կարի պատճառով, որի արդյունքում էջերն այլեւս հարթ չեն, ալիքաձեւ են, մանրանկարների ներկերը ճաքել են։ Լաքը թափված է, նկարազարդ ամենակարեւոր էջերից երկուսը սարսափելի վիճակում են, քայքայված։ Կազմաստառն ունի շատ խորը ճաքեր, ժամանակի ընթացքում անգամ կարող է կոտրվել»,- ասում է Համիդ Մալեքիանը։

Համիդ Մալեքիանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Մատենադարանի փորձառու մասնագետները, որ հազարավոր հնագույն ձեռագրեր են վերականգնել, ուշադրությամբ հետեւում են իրանցի գործընկերոջ գործողություններին։ Ամեն ազգի ձեռագիր բացառիկ է՝ իր պատկերագրության, պատրաստման տեխնիկայով, կազմարվեստով։ Ու այդ պատճառով պարսկական ձեռագրերի հետ աշխատելու փորձ չունեցող հայ մասնագետները խուսափում էին դրանց ձեռք տալ։

«Կա մի սկզբունք՝ մինչեւ չիմանանք նորոգման ճիշտ ձեւը, նորոգում չենք անում։ Դա վերականգնման կանոնների խիստ խախտում է»,- ասում է Մատենադարանի վերականգնման բաժնի վարիչ Գայանե Էլիազյանը։

Գայանե Էլիազյանը

Լուսանկարը` Մեդիամաքս

Արդեն երկու տարի է՝ իսլամական ձեռագրերի վերականգնման առանձնահատկություններին ծանոթանալու համար Մատենադարանի մասնագետներն ընդգրկված են տարբեր ծրագրերում։ Բայց Համիդ Մալեքյանի մեկշաբաթյա այցը հատկապես կարեւորում են։ Տեսական ու գործնական դասընթացների ժամանակ իրանցի հայտնի վերականգնողը ներկայացնում է Ղաջարական շրջանի ձեռագրերի վերականգնման ու հատկապես լաքապատ կազմերի նորոգման գաղտնիքները։

«Կազմարվեստում պետք է շատ զգույշ լինել։ Հայկական բազմաթիվ ձեռագրեր տարբեր երկրներում սխալ նորոգման արդյունքում կորցրել են իրենց պատմական տեսքն ու ինքնությունը։ Ամեն ազգի ձեռագիր իրեն բնորոշ շատ նրբություններ ունի՝ կազմը, եզրահյուսը, աստառի ամրացման ձեւը։ Եթե նույնիսկ լեզվին չես տիրապետում, այս մանրուքները կարող են հուշել, թե ձեռագիրն ինչ ազգի է պատկանում»,-նշում է Գայանե Էլիազյանը։

Մատենադարանում մոտ 480 պարսկերեն ձեռագիր է պահվում։ Համիդ Մալեքիանը ամենակարեւորներից մեկի՝ Ղաջարական շրջանի նկարազարդ «Շահնամե»-ի օրինակով է բացատրում՝ ինչպես է պետք աշխատել լաքապատ կազմի հետ։

Իրանական լաքապատ կազմերն իրենց ստեղծման եղանակով ու նկարազարդումներով տարբերվող են։ Անգամ Իրանում հայտնի շատ նկարիչներ, որ տիրապետում են կազմի վրա նկարելու, մանրանկարչության հմտություններին, վերականգնում անել չեն կարողանում, մասնագետների են հրավիրում։

«Լաքապատ կազմերը, պատրաստման տեխնիկայով, շատ տարբեր են կաշվե կազմերից։ Իրանում նույն եղանակով են արվում նաեւ որմնանկարները, առաստաղի նկարազարդումները։ Իհարկե, կտավը պահպանելն ավելի հեշտ է, քան՝ փայտե առաստաղը կամ գիպսե պատը։

Իսկ գրքերը, որ անընդհատ տեղից տեղ են փոխադրվում, առավել ենթական են վնասվելու վտանգին։ Ջերմաստիճանի փոփոխությունը, մանավանդ՝ խոնավությունը, լաքապատ կազմերի առաջին թշնամին է։ Բացի այդ, ժամանակին կազմեր պատրաստողները մեծ վարպետներ չէին եւ աշխատանքն արագ անելու համար կարեւոր սկզբունքները շրջանցել են»,- բացատրում է Համիդ Մալեքիանը։

Ասում է՝ մինչեւ չիմանաս՝ ինչպես կազմ պատրաստել, վերականգնել չես կարող։ Իր նպատակը Մատենադարանի մասնագետներին այդ հմտությունները փոխանցելն է, որ հետո գիտելիքներն օգտագործելով՝ փրկեն վնասված մյուս ձեռագրերը։

Հայ-իրանական դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակին ընդառաջ՝ Մատենադարանը նախաձեռնել է մշակութային ծրագրերի շարք։ Համիդ Մալեքիանի այցն առաջինն է։

Աղբյուրը՝ mediamax.am