Մինչ ԵՄ-ն, ԱՄՆ-ն և այլ երկրներ երես են թեքում Ռուսաստանից, նրա տնտեսական կապերը Հնդկաստանի հետ ավելի են ամրապնդվում: RBC Trends-ը վերլուծել է երկու երկրների հարաբերություններում առկա իրավիճակը և նշել, թե ինչ պետք է սպասել առաջիկա տարիներին:

Երկրների միջև առևտրաշրջանառություն

Այս պահին շատ է խոսվում Հնդկաստանի մասին, որը պայմանավորված է երկու մեծ նորությամբ.

Դրանցից մեկը լայնորեն տարածված տեղեկատվությունն է այն մասին, որ բնակչության թվով երկիրը առաջ է անցել Չինաստանից և հասել 1,415 միլիարդ մարդու:

Հնդկաստանի վարչապետը հայտարարել է մինչև 2022 թվականի վերջը 7,5% տնտեսական աճ ապահովելու ծրագրերի մասին։ ՄԱԿ-ի գնահատականն ավելի համեստ է (6,4%), սակայն նույնիսկ դրանով երկիրը դառնում է պոտենցիալ ռեկորդակիր, մինչդեռ կազմակերպության կանխատեսումը Չինաստանի համար կազմում է 4,5%, ԵՄ-ի համար՝ 2,7%, ԱՄՆ-ի համար՝ 2,6%։

Հնդկաստանի նկատմամբ հետաքրքրության աճը մեծապես կապված է աշխարհաքաղաքական խնդիրների հետ: 2022 թվականի հուլիսին այս երկիրն աշխարհի այն խոշորագույն խաղացողներից մեկն է, որը չի միացել Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներին։

2014 թվականին Ռուսաստանի Դաշնության արդյունաբերության և առևտրի նախարարությունը հայտարարեց, որ մտադիր է մինչև 2025 թվականը Ռուսաստանի և Հնդկաստանի միջև առևտրատնտեսական շրջանառությունը հասցնել 30 միլիարդ դոլարի: 2021 թվականի վերջին այն կազմել է 13,5 միլիարդ դոլար՝ 2020 թվականի համաճարակային տարվա համեմատ աճելով գրեթե 50 տոկոսով։ Այն մեծ է, բայց տեմպը հազիվ թե բավարարի մնացած 2,5 տարում նպատակին հասնելու համար։ Միևնույն ժամանակ, Հնդկաստանը դեռ չի մտել Ռուսաստանի հիմնական արտաքին առևտրային գործընկերների տասնյակում։ Անցած տարեվերջին 1,7 տոկոս մասնաբաժինով այս երկիրը զբաղեցնում է 14-րդ տեղը ընդհանուր վարկանիշում։

Ընդհանուր առմամբ, 2021 թվականին Ռուսաստանը Հնդկաստան է արտահանել 9,13 մլրդ դոլարի ապրանքներ, այդ ծավալի գրեթե մեկ երրորդը կազմել են հանքային արտադրանքները (ներառյալ հանքաքար և վառելիք), 19,88%-ը՝ մեքենաներ, սարքավորումներ և տրանսպորտային միջոցներ, 18,44%-ը՝ թանկարժեք մետաղներ և քարեր, 16,08%-ը քիմիական արդյունաբերության արտադրանք, 5,5%՝ մետաղներ և դրանցից ստացված արտադրանք, 4,27%՝ պարենային ապրանքներ և գյուղատնտեսական հումք։ Իր հերթին Հնդկաստանը 2021 թվականին Ռուսաստանի Դաշնություն է արտահանել 4,43 միլիարդ դոլարի ապրանքներ: Դրանք հիմնականում քիմիական արտադրանք են (31,7%), մեքենաներ, սարքավորումներ և տրանսպորտային միջոցներ (29,9%), սննդամթերք և գյուղատնտեսական հումք (16,34%), մետաղներ և մետաղային ապրանքներ (7,69%), տեքստիլ և կոշկեղեն (7,31%)։

Ներմուծման և արտահանման կառուցվածքը

Դժվար է ճշգրիտ գնահատել 2022 թվականի առաջին կիսամյակի Ռուսաստանի և Հնդկաստանի միջև առևտրի տվյալները, քանի որ Ռուսաստանի Դաշնության մաքսային ծառայությունը ապրիլից դադարել է հրապարակել երկրի ներմուծման և արտահանման տվյալները։ Բայց կասկած չկա, որ Հնդկաստանի մեծ և աճող տնտեսությունը դարձել է Ռուսաստանի դեմ կիրառվող միջազգային պատժամիջոցների հիմնական շահառուներից մեկը. չի կարելի չօգտվել իրավիճակից, երբ հումքը կարելի է շահութաբեր կերպով գնել մեծ զեղչով: Reuters-ը հայտնում է, որ մայիսին Ռուսաստանը օրական 819 հազար բարել ծավալով դարձել է Հնդկաստանին նավթի երկրորդ մատակարարը Իրաքից հետո՝ Սաուդյան Արաբիային մղելով երրորդ տեղ։

Ռուսական ջերմային ածուխի Հնդկաստան ներմուծման ծավալը, երկրի արդյունաբերության և առևտրի նախարարության տվյալներով, աճել է 2,7 հազար անգամ՝ հասնելով ավելի քան 570 հազար տոննայի։ Ռուսական գազի մատակարարումները նույնպես շարունակվում են. Հնդկաստանի խոշորագույն գազատրանսպորտային GAIL ընկերությունը ոչ միայն չի պատրաստվում հրաժարվել «Գազպրոմի» հետ 2,5 մլն տոննա հեղուկ գազի մատակարարման տարեկան պայմանագրից, այլև նախատեսում է ավելացնել այդ ծավալները։ Հետագայում Հնդկաստանը կարող է մեծացնել ռուսական ոսկու գնումը, որից հրաժարվել են G7 երկրները։ Մինչ Ռուսաստանին բաժին է ընկնում դեղին մետաղի համաշխարհային արտադրության 9%-ը, Հնդկաստանը նրա ամենամեծ սպառողներից է:

Ռուսաստանը շարունակում է մնալ աշխարհում զենքի և ռազմական տեխնիկայի երկրորդ խոշոր արտահանողը ԱՄՆ-ից հետո՝ 2014-2020 թվականներին մոտ 19% մասնաբաժնով, մինչդեռ Հնդկաստանը շարունակում է մնալ Ռուսաստանից նման ապրանքների ամենամեծ գնորդը։ 2017-ից 2021 թվականներին մատակարարումների ընդհանուր ծավալով այս երկիրը կազմել է 27,9 տոկոս, երկրորդ տեղում է Չինաստանը՝ 21,1 տոկոս, Եգիպտոսը՝ 12,6 տոկոս։ Սակայն 2017 թվականից ի վեր Հնդկաստանը գնալով ավելի քիչ զենք է գնում Ռուսաստանի Դաշնությունից, սակայն նրա համար դժվար կլինի ամբողջությամբ հրաժարվել դրանից։ Խոսքը երկարաժամկետ հարաբերությունների մեջ է, և արդեն կուտակված մեծ քանակությամբ, որը սպասարկվում է, և համեմատաբար ցածր գներով։

Պարենային ապրանքների ոլորտում Ռուսաստանը հնդկական թեյի խոշորագույն սպառողներից մեկն է՝ տարեկան ներմուծելով մինչև 45 մլն կգ։ Հնդկաստանի Ռուսաստան արտահանման զգալի բաժինը սուրճն ու տեքստիլն է։ Բրինձը կարևոր մասնաբաժին է զբաղեցնում երկրների միջև առևտրում. 2020 թվականին Ռուսաստանի Դաշնություն նրա մատակարարումների գրեթե 60%-ը տրամադրվել է Հնդկաստանի կողմից։ Միանգամայն բնական է, որ տնտեսական նոր իրողություններում, երբ երկու երկրներն էլ նոր շուկաներ մուտքի կարիք ունեն, արտաքին առևտրում ապրանքային կատեգորիաների թիվը միայն կավելանա։

Հաշվարկներ ռուբլով և ռուփիով

Ռուսական բանկերի դեմ պատժամիջոցները լուրջ փորձություն են դարձել Ռուսաստանի Դաշնության և Հնդկաստանի միջև հաստատված առևտրային հարաբերությունների համար։ SWIFT-ից անջատումը և դոլարով գործարքների արգելքը հանգեցրին նրան, որ մարտին հնդիկ արտահանողները չկարողացան ստանալ մոտ 400-500 մլն դոլարի չափով վճարումներ, սակայն երկու երկրների արձագանքը չուշացավ. մարտի վերջին նրանց ներկայացուցիչները կարողացան պայմանավորվել ներմուծման և արտահանման փաստաթղթերի փոխադարձ կարգավորման և փոխանցման սեփական համակարգերի ստեղծման շուրջ։

Ըստ Bloomberg-ի՝ Ռուսաստանի կողմից այս մեխանիզմը հիմնված էր SPFS-ի՝ Ռուսաստանի Բանկի ֆինանսական հաղորդագրությունների փոխանցման համակարգի վրա: Դրա միջոցով ռուբլիները մուտքագրվում են հնդկական բանկերի հաշիվներին, որտեղ դրանք վերածվում են ռուփիի, նմանապես՝ հակառակ ուղղությամբ։ Թեեւ Հնդկաստանը դեռ նավթի համար վճարում է դոլարով եւ եվրոյով։ Բացի այդ, քննարկումներ են ընթանում ռուսական «Միր» վճարային համակարգի հնդկական UPI-ի հետ փոխադարձ ինտեգրման շուրջ, բանակցություններ են տարվում առանձին բանկերի մակարդակով հաշվարկները պարզեցնելու ուղղությամբ։ Հնդկաստանից դրանք են՝ Canara Bank-ը, Bank of Maharashtra-ն և Uco Bank-ը, Ռուսաստանից՝ «Պետերբուրգյան սոցիալ-առևտրային բանկը», «Зенит», «Татсоцбанк», «Центрокредит», «Союз», «МТС-банк» и «Газпромбанк» բանկերը:
 

Երկու միջանցքների միջև

Ըստ The Economic Times-ի՝ ապրիլին Հնդկաստանից Ռուսաստան ապրանքների վերսկսված մատակարարումները հիմնականում Վրաստանի նավահանգիստներով են գնում, իսկ Սբերբանկը, Ալֆա-Բանկը և Մահարաշտրայի բանկը վճարումներ են իրականացնում։ Թվում է, թե վճարման այս գործընթացը արագորեն հաստատվեց ամենակարճ ժամկետում, բայց լոգիստիկ խնդիրները, որոնց բախվում են երկու պետությունները, դժվար թե այդքան պարզ և արագ լուծվեն։ Համաշխարհային կոնտեյներային ճգնաժամի ֆոնին, Ռուսաստանի Դաշնություն մեկնող ապրանքների ապահովագրության արժեքի բարձրացումը և երկիր բեռնարկղեր ուղարկելուց շատ փոխադրողների հրաժարումը ստիպում է Ռուսաստանին և Հնդկաստանին արդյունավետ համագործակցության համար վերադառնալ միջազգային տրանսպորտային միջանցքների ստեղծման թեմային։

Առաջին նման մուլտիմոդալ (ներառյալ տրանսպորտի տարբեր եղանակներ՝ նավեր, մեքենաներ և գնացքներ) երթուղին՝ Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքն (NSTC) է, որը կառուցվում է 2002 թվականից: Նախագիծը նախաձեռնել են Ռուսաստանը, Իրանը և Հնդկաստանը, որտեղ Մումբայից Մոսկվա և Սանկտ Պետերբուրգ բեռնափոխադրումների երթուղում Թեհրանով և Իսլամական Հանրապետության հարավում գտնվող երկու նավահանգիստներով կարևոր դեր է խաղում Ադրբեջանը: Բացի այդ, գաղափարը ներառում է երթուղու երկու կողային ճյուղեր՝ Թեհրանից Թուրքիա և հետագայում դեպի Եվրոպա՝ արևմուտք, ինչպես նաև դեպի Ասիա՝ Թուրքմենստան, Ուզբեկստան և Ղազախստան դեպի արևելք։

Սուեզի ջրանցքով անցնող ավանդական երթուղու համեմատ՝ Հյուսիս-Հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքի երկայնքով երթուղին 40%-ով ավելի կարճ է և 30%-ով ավելի էժան: Բայց կան բազմաթիվ խնդիրներ՝ սկսած ավանդական ռուսական բյուրոկրատիայից, փաստաթղթերի միավորման խնդիրներից և պոտենցիալ առաքիչների անբավարար տեղեկացվածությունից մինչև այնպիսի պահեր, ինչպիսիք են երկաթուղու լայնության տարբերությունը և իրանա-ադրբեջանական հարաբերությունները, որոնք սրվել են Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմում: Դժվարություններ կան նաև Իրանի տարածքում բազմաթիվ լեռների առկայության հետ, և դա մեծապես բարդացնում է տրանսպորտային ենթակառուցվածքի զարգացումը, որն այժմ գտնվում է անբավարար վիճակում, հատկապես միջազգային լուրջ պատժամիջոցների ֆոնին։ Սակայն 2022 թվականի տնտեսական նոր իրողություններում Ռուսաստանը հստակ ծրագրում է լուրջ խաղադրույք կատարել կոնկրետ այս երթուղու վրա, քանի որ Իրանի հետ բարեկամական հարաբերություններ են հաստատվել վաղուց, և ավելի քան երբևէ անհրաժեշտ է մուտք դեպի հնդկական շուկա։

Երկրորդ հնարավոր արագ երթուղին հնդկական ապրանքների համար դեպի Ռուսաստան և հակառակը հնդկական Չենայ քաղաքից դեպի Վլադիվոստոկ ծովային ճանապարհն է։ Երկու երկրների ներկայացուցիչները սկսել են քննարկել այն 2019 թվականին և շատ հավանական է, որ այս նախագիծն այժմ մտնի իրականացման փուլ։

Հնդկաստանը և Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցները

Դժվար թե ինչ-որ մեկը կարողանա վստահ պատասխան տալ հարցին՝ արդյոք Հնդկաստանը կմիանա Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներին։ Սակայն դա առայժմ ոչ միայն ձեռնտու չէ երկրի համար, այլեւ ընդհանրապես հակասում է նրա աշխարհաքաղաքական ուղուն։ 1947 թվականին Մեծ Բրիտանիայից անկախություն ձեռք բերելուց կարճ ժամանակ անց Հնդկաստանը ընտրեց ռազմաքաղաքական ոչ մի դաշինքի չմիանալու ռազմավարությունը, բայց միևնույն ժամանակ դա երբեք չի նշանակում հրաժարվել հիմնական գործընկերների հետ բարիդրացիական տնտեսական հարաբերություններից։

21-րդ դարում այս մոտեցումը վերածվել է «բազմակցվածության» ռազմավարության՝ պահպանելով հարաբերություններ տարբեր երկրների և տնտեսական բլոկների հետ: Հնդկաստանի համար դրանցից ամենակարևորներն են ՇՀԿ-ն, BRICS-ը, ԱՀԿ-ն և G20-ը: Շատ հավանական է, որ այս տրամաբանությունը հասկանալու բանալիներից մեկը սանսկրիտով հին հինդու ասացվածքում է՝ Վասուդհայվա Կուտումբակամ, «ամբողջ աշխարհը մեկ ընտանիք է»: Իհարկե, դա զուրկ չէ պրագմատիզմից. մանևրելով համաշխարհային տերությունների միջև և պահպանելով բարենպաստ հարաբերություններ առավելագույնը գործընկերների հետ՝ Հնդկաստանը շարժվում է դեպի իր նպատակը՝ դառնալ մոլորակի ամենամեծ տերություններից մեկը, ինչը չի կարելի անտեսել։

Այս ամենը ցույց է տալիս, թե ինչպես են կառուցվում Հնդկաստանի և Չինաստանի հարաբերությունները։ Մի կողմից՝ երկրները 1962 թվականից ի վեր վիճում և նույնիսկ պատերազմում են միմյանց հետ մի շարք տարածքների շուրջ, իսկ միջազգային ասպարեզում ՉԺՀ-ն հանդես է գալիս որպես Հնդկաստանի գլխավոր մրցակից։ Մյուս կողմից, Չինաստանը հնդկական արտահանման երկրորդ ուղղությունն է (8,8 միլիարդ դոլար 2020-2021 թվականներին) և ներմուծման առաջին ուղղությունը (65,21 միլիարդ դոլար): ԱՄՆ-ը նույնքան նշանակալի գործընկեր է` առաջինը Հնդկաստանից արտահանման առումով (23,3 մլրդ դոլար), իսկ երկրորդը` ներմուծման (28,8 մլրդ դոլար): Բայց եթե Հնդկաստանն ունեցել է և՛ մերձեցման, և՛ սառեցման ժամանակաշրջաններ, ապա ԽՍՀՄ-ի հետ բարեկամությունը շարունակվում է գրեթե երկրի անկախացումից ի վեր։ Խորհրդային մասնագետները օգնեցին Հնդկաստանին կառուցել ծանր արդյունաբերությունը, ԽՍՀՄ-ն աջակցեց նրան 1971-ին Պակիստանի հետ պատերազմում և ընդհանուր առմամբ պաշտպանական կարողություններ ապահովեց իր զենքերով, իսկ ժամանակակից Ռուսաստանը լուրջ դիրքեր է պահպանել Հնդկաստանում միջուկային էներգիայի ոլորտում:

Ստացվում է, որ այս 70 տարիների ընթացքում Հնդկաստանը հաջողությամբ մանևրել է երեք պետությունների միջև՝ իր համար օգուտներ քաղելով։ Քանի որ այս քաղաքականությունն այդքան հաջողված է, իմաստ կա՞ փոխել այն։ Ավելին, գլոբալ մակարդակում, անկեղծ ասած, դժվար է ստիպել ՀՆԱ-ով աշխարհում հինգերորդ խոշոր տնտեսություն ունեցող և 1,4 միլիարդ բնակչություն ունեցող երկրին բացահայտ և ագրեսիվ գործել երկարաժամկետ գործընկերոջ դեմ։ Իսկ ԱՄՆ-ը, որը հանդես է գալիս որպես նման գործողությունների հիմնական շարժիչ, նույնպես հազիվ թե պետք է, քանի որ Վաշինգտոնի աչքում Հնդկաստանը Չինաստանին հակակշիռի դեր է խաղում։ Իհարկե, Հնդկաստանն ինքը դա բոլորովին այլ կերպ է տեսնում, բայց այս իրավիճակը միայն ավելի է ամրապնդում իր բանակցային դիրքերը արեւմտյան երկրների հետ։