Անվտանգ սուրճ խմելու խորհուրդներ՝ հատկապես շոգին. պարզաբանում է Արմեն Մուրադյանը

Բաժանորդագրվեք araratnews-ի տելեգրամ ալիքին։

Երևանի Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի ռեկտոր, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Արմեն Մուրադյանը ֆեյսբուքի իր էջում գրել է.

Անվտանգ սուրճ խմելու խորհուրդներ՝ հատկապես շոգին․

Խմեք շատ ջուր՝ յուրաքանչյուր բաժակ սուրճի համար խմեք հավելյալ մեկ բաժակ ջուր։
Նախընտրեք սառը սուրճ։
Խուսափեք խմելուց ամենաշոգ ժամերին՝ օրինակ՝ 12:00–16:00։
Մի խմեք շոգին քաղցած վիճակում, դա կարող է ուժեղացնել սրտխառնոցը։

Այսպիսով, շոգին կարելի է սուրճ խմել, բայց ճիշտ չափաբաժնով և բավարար հիդրատացված վիճակում։ Եթե տաք սուրճը ձեզ տհաճություն է պատճառում, ընտրեք սառը տարբերակներ և հետևեք օրգանիզմի արձագանքին։

Սուրճը աշխարհի ամենահաճախ օգտագործվող ըմպելիքներից է, և այն ունի ինչպես օգտակար, այնպես էլ պոտենցիալ վնասակար հատկություններ։ Սուրճի պատմությունը հարուստ է առասպելներով, ճանապարհորդություններով ու մշակութային զարգացումներով` սկսած լեգենդներից մինչև նրա գլոբալ տարածումը։ Այն սկիզբ է առել Եթովպիայում 9–13-րդ դարերում: Ըստ ամենահայտնի լեգենդի՝ եթովպացի հովիվ Կալդին նկատել է, որ իր այծերը էներգիայով լցվում էին կարմիր հատապտուղներ ուտելուց հետո։ Նա փորձել է բույսը, և զգացել ակտիվացում։ Միջնադարում եթովպացիները եփում էին սուրճի հատիկները և օգտագործում մառախուղային լեռներում հոգևոր արթնության համար։
15-րդ դարում սուրճը մուտք է գործելԱրաբական աշխարհ, Եմենում սկսեցին մշակվել սուրճի ծառեր՝ Սուֆի դերվիշների կողմից, ովքեր օգտագործում էին այն գիշերային աղոթքի ժամանակ՝ արթուն մնալու համար։ Այստեղ սուրճը կոչվում էր “qahwa” (արաբերեն՝ “կարգապահության խմիչք”)։ Շուտով այն տարածվում է դեպի Մեքքա, Մեդինա, ապա՝ դեպի Կահիրե, Դամասկոս և Ստամբուլ։
Առաջին անգամ սուրճը Եվրոպա հասավ վենետիկյան վաճառականների միջոցով։ 17-րդ դարում հայտնվեցին առաջին սրճարանները՝ հատկապես Անգլիայում, Ֆրանսիայում և Ավստրիայում։ Դրանք կոչվում էին «մտքի դպրոցներ», քանի որ մարդիկ հավաքվում էին քննարկումների և գաղափարների փոխանակման համար։
Օսմանյան կայսրության միջոցով սուրճը հասավ Բալկաններ և Կենտրոնական Եվրոպա։ 17–18-րդ դարերում եվրոպական գաղութարարները տարան սուրճը դեպի Հնդկաչին, Հարավային Ամերիկա և Աֆրիկայի այլ երկրներ։• Սուրճի մեծածավալ մշակումը սկսվեց Բրազիլիայում, Կոլումբիայում, Ճավայում (Ինդոնեզիա)։

Սուրճը Հայաստան հասավ Օսմանյան կայսրության ժամանակ, և արագորեն դարձավ տեղական մշակույթի կարևոր մաս։ Հայկական սուրճի ավանդույթը մոտ է թուրքական և արաբական սուրճին՝ փոքր բաժակով, կրակին եփված։

Առաջին սրճարանը հայերի շրջանում բացվել է 19-րդ դարում, նախ Թիֆլիսում ու ապա՝ Երևանում։

Սուրճի սպատմամբ աշխարհում առաջատարը Ֆինլանդիան է, այնտեղ սուրճը մշակույթի անբաժանելի մասն է ՝ սովորաբար սպառվում է օրական 3–5 բաժակ կամ մեկ անձի հաշվարկով տարեկան 12 կգ։ Շատ սրճարաններ այնտեղ նույնիսկ առաջարկում են անվճար սուրճ աշխատանքային վայրերում։ Ցանկում հաջորդը Նորվեգիան է /9.9կգ մեկ անձի հաշվարկով, որին հաջորդում է Իսլանդիան` 9կգ 1 անձի հաշվարկով: ԱՄՆ-ն՝ չնայած ընդհանուր քանակով ամենաշատ սուրճ սպառողներից երկրներից է, մեկ շնչի հաշվով այդքան առաջատար չէ:

Հայաստանյան վիճակագրությունը վկայում է, որ 2020-ին սուրճի կիրառումը էական անկում էր ապրել համավարակի ազդեցությամբ, սակայն 2021-ին՝ սպառումը կրկնապատկվել է և յուրաքանչյուր հայը միջինում մոտ 8 կիլոգրամ սուրճ է օգտագործել, այս ցուցանիշը բավականին բարձր է տարածաշրջանում: 2024-ին սուրճի տնային սպառման ծավալը կազմել է մոտ 8.70մլն կգ։ 2025-ի վերջին բոլոր տեսակի սուրճի առաջարկվող ծավալը կկազմի մոտ 9.98մլն կգ (տնային + «out‑of‑home»), տնայինի անհատական ցուցանիշը՝ 3.23կգ։ Ասվածի նպատակը է տարբերակել տնային պատրաստումը (սուրճը, որ խմում են տանը) և արտատնայինը` «out‑of‑home» (սրճարաններ, հասարակական վայրեր): 2024–2025-ին հանրային սպառման աճը փոքր է` ընդամենը 2–3%, իսկ տնային սպառումը կազմում է ամբողջ ծավալի մոտ 85%-ը: Այս ցուցանիշներն օգնում են հասկանալ, որ Հայաստանում սուրճը, որը համավարակի փուլում վերադարձել էր տնային միջավայր, արմատավորվել է այնտեղ և շարունակում է զարգանալ նաև «դրսի» սրճարանային մշակույթով: 2024–2025 թթ. շուկայի կառուցվածքը հաստատում է, որ տնային սպառումը գերակշռում է (~3.2կգ/մարդ), իսկ հանրայինը` ավելանում է:

Սուրճի օգտակար հատկությունները`

ակտիվացնում է ուղեղը. կոֆեինը բարձրացնում է էներգիան, ուշադրությունը, մտավոր կենտրոնացումը, օգնում է նվազեցնել հոգնածությունը և բարելավում է կարճաժամկետ հիշողությունը,
ակտիվացնում է նյութափոխանակությունը. կոֆեինը խթանում է ճարպերի այրումը և օգնում է նիհարելուն (առանց շաքարի և կալորիական հավելումների),
նվազեցնում է որոշ հիվանդությունների ռիսկը` 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետ, Ալցհեյմերի և Պարկինսոնի հիվանդություններ, քաղցկեղի որոշ տեսակներ (լյարդի, հաստ աղու), ճարպակալման ռիսկ,
լյարդի պաշտպանություն. սուրճը (հատկապես սև) նվազեցնում է լյարդի ցիռոզի և ոչ ալկոհոլային լյարդային ճարպակալման վտանգը,
հակաօքսիդանտների աղբյուր. սուրճը հարուստ է հակաօքսիդանտներով, որոնք պայքարում են բջիջների վնասման դեմ։

Սուրճի ռիսկերը

քնի խանգարումներ. կոֆեինը կարող է խանգարել քնի որակը, հատկապես եթե սուրճը խմվում է ուշ ժամի,
գրգռվածություն և սրտխփոց. բարձր չափաբաժինը կարող է առաջացնել անհանգստություն, ձեռքերի դող, սրտխփոց կամ նույնիսկ խուճապ,
կախվածություն. կոֆեինը կարող է առաջացնել կախվածություն՝ գլխացավերով, հոգնածությամբ և դյուրագրգիռությամբ, եթե հանկարծ դադարում եք խմել,
բարձր ճնշում. չնայած սուրճը սովորաբար չի առաջացնում
մշտական գերճնշում, որոշ մարդկանց մոտ այն կարող է ժամանակավոր բարձրացնել այն,
բարձրացնում է ստամոքսի թթվայնությունը, սուրճը կարող է գրգռել ստամոքսը՝ առաջացնելով այրոց, գերթթվայնություն։

Հարկ է նշել, մինչև 3–4 բաժակ սուրճ օրական (մոտ 300–400 մգ կոֆեին) համարվում է անվտանգ մեծամասամբ առողջ մարդկանց համար։ Հղիներին խորհուրդ է տրվում սահմանափակել մինչև 200 մգ/օր։
Շոգ եղանակին սուրճ խմելը հաճախ քննարկման թեմա է դառնում․ արժե՞ արդյոք խմել կոֆեին պարունակող տաք ըմպելիք, երբ օդի ջերմաստիճանը բարձր է։ Շոգ եղանակին սուրճ խմելը նույնպես ունի դրական և բացասական կողմերը։
Շոգ եղանակին սուրճ խմելու օգուտները՝

օրգանիզմի հարմարվողականության խթանում, հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ տաք ըմպելիքները (ներառյալ սուրճը) կարող են խթանել քրտնարտադրությունը, ինչն օգնում է օրգանիզմին արագ սառել (հատկապես եթե միջավայրը չոր է և քամոտ),
էներգիայի պահպանում, շոգը հաճախ առաջացնում է անտարբերություն, հոգնածություն, սուրճի կոֆեինը կարող է օգնել մնալ աշխույժ և կենտրոնացած,
սառը սուրճի տարբերակները ոչ միայն հարմար են շոգին, այլև ապահովում են նույն կոֆեինային ազդեցությունը՝ առանց օրգանիզմը լրացուցիչ տաքացնելու։

Շոգ եղանակին սուրճ խմելու ռիսկերը՝

ջրազրկող ազդեցություն. սուրճն ունի թույլ ջրազրկող ազդեցություն (միզամուղ), որը կարող է խորացնել ջրազրկումը շոգին, հատկապես եթե մարդը շատ է քրտնում,
ջերմակարգավորման խանգարում. տաք սուրճը կարող է ժամանակավորապես բարձրացնել մարմնի ջերմաստիճանը, ինչը ոչ միշտ է ցանկալի շոգին,
սրտխփոց և ճնշման փոփոխություն. շոգ եղանակին սրտի բեռը արդեն բարձրանում է, իսկ կոֆեինը կարող է ուժեղացնել սրտխփոցը և ճնշման տատանումները որոշ մարդկանց մոտ։

Անվտանգ խմելու խորհուրդներ շոգին՝