Բաժանորդագրվեք araratnews-ի  տելեգրամ ալիքին։

Հոդվածում ներկայացվում է Հայաստանի Հանրապետության պեռլիտի շուկայի համապարփակ վերլուծությունը՝ կենտրոնանալով դրա ներկայիս վիճակի, հիմնական խաղացողների, արտահանման ներուժի և ռազմավարական զարգացման հեռանկարների վրա:

Հատուկ ուշադրություն է դարձվում հայկական պեռլիտի բացառիկ առավելություններին, համաշխարհային շուկայում դրա դիրքին և ոլորտի առջև ծառացած մարտահրավերներին:

Կատարված SWOT վերլուծությունը թույլ է տալիս գնահատել ոլորտի ուժեղ և թույլ կողմերը, ինչպես նաև բացահայտել հնարավորություններն ու սպառնալիքները պոտենցիալ ներդրողների և պետական ​​մարմինների համար:

Վերլուծությունը ցույց է տալիս արտահանման ցուցանիշների զգալի աճ 2023 թվականին, ինչը վկայում է ոլորտի բարձր ներուժի մասին՝ վաճառքի շուկաների դիվերսիֆիկացիայի և ենթակառուցվածքների զարգացման մեջ ներդրումների ներգրավման պայմաններով:

1. Ներածություն
Պեռլիտը, որը հրաբխային ապակի է՝ յուրահատուկ ընդարձակվող հատկություններով, արժեքավոր հանքային հումք է, որը լայնորեն օգտագործվում է շինարարության, գյուղատնտեսության, ֆիլտրացիայի և որպես ջերմա- և ձայնամեկուսիչ նյութ:

Այս հանքանյութի զգալի պաշարներով Հայաստանը ավանդաբար կարևոր դեր է խաղացել դրա արդյունահանման և արտահանման գործում:

Էներգաարդյունավետ և էկոլոգիապես մաքուր նյութերի համաշխարհային պահանջարկի համատեքստում, Հայաստանի պեռլիտի արդյունաբերությունը ցուցաբերում է աճի և ներդրումների զգալի ներուժ:

Այս հոդվածի նպատակն է համապարփակ ներկայացնել Հայաստանի պեռլիտի շուկայի ներկայիս վիճակը, գնահատել դրա մրցակցային առավելությունները, բացահայտել հիմնական մարտահրավերները և ուրվագծել ներդրողների ու պետական ​​մարմինների համար ռազմավարական զարգացման հեռանկարները:

2. Ռեսուրսային բազա և արտադրական ներուժ

Հայաստանն ունի աշխարհի ամենամեծ պեռլիտի պաշարներից մեկը, որը գնահատվում է մոտավորապես 150 միլիոն մ³, որը համարժեք է մոտ 165 միլիոն տոննային՝ 1.1 տ/մ³ միջին խտությամբ: Այս տպավորիչ պաշարները երկարաժամկետ հեռանկար են ստեղծում հանքարդյունաբերության և վերամշակման արդյունաբերության զարգացման համար:

Պատմականորեն, մինչև 2013 թվականը, Հայաստանում պեռլիտի արտադրության ծավալները մնացել են կայուն՝ տարեկան մոտ 35,000 տոննա: Այնուամենայնիվ, USGS/IndexMundi-ի 2013-2020 թվականների տվյալները ցույց են տալիս գրանցված արտադրության ծավալների զգալի նվազում՝ մինչև տասնյակ տոննա, ինչը կարող է պայմանավորված լինել հաշվապահական մեթոդաբանության փոփոխությամբ կամ ժամանակավոր գործոններով, որոնք չեն արտացոլում իրական գործունեության ամբողջական պատկերը: Այնուամենայնիվ, արտահանման ցուցանիշների վերջին աճը, ինչպես քննարկվում է ստորև, անուղղակիորեն ցույց է տալիս արտադրական հզորությունների աճ:

Ազգային շուկայի հիմնական խաղացողներից մեկը Aragats Perlite OJSC-ն է, որը ISO 9001 հավաստագրված ընկերություն է և գործում է 1961 թվականից: Ընկերությունը արտադրում է պեռլիտի տարբեր ֆրակցիաներ (0-0.15 մմ, 0.15-0.63 մմ, 1.2-2.4 մմ, 0.6-3 մմ), որոնք մատակարարվում են մեծ պարկերով (~1375 կգ): Aragats Perlite-ի արտադրանքը բնութագրվում է բարձր ընդարձակման գործակցով (մինչև 25 անգամ մոտ 780 °C համեմատաբար ցածր ջերմաստիճանում), ինչը նշանակալի տեխնոլոգիական և տնտեսական առավելություն է: Aragats Perlite OJSC-ից բացի, շուկայում հիշատակվում է նաև Art Bent LLC / Artbento ընկերությունը, որը ակտիվորեն զբաղվում է արտահանման գործառնություններով:

3. Արտահանման դինամիկան և արտաքին տնտեսական հարաբերություննե

2023 թվականին պեռլիտի հատվածում Հայաստանի արտաքին առևտրային գործունեությունը տպավորիչ դինամիկա է ցուցաբերում: Ոչ լողացող պեռլիտի, վերմիկուլիտի և քլորիտների արտահանման ընդհանուր ծավալը հասել է 6.47 միլիոն դոլարի, ինչը 85%-ով ավելի է, քան 2022 թվականի ցուցանիշը (3.49 միլիոն դոլար): Ֆիզիկական առումով արտահանումը 2022 թվականի մոտ 81.8 միլիոն կգ-ից աճել է մինչև մոտ 128.6 միլիոն կգ 2023 թվականին:

Արտահանման աշխարհագրական կառուցվածքը բնութագրվում է բարձր կենտրոնացմամբ.

Ռուսաստանը գերիշխող ուղղությունն է, որը կուտակում է արտահանման ընդհանուր ծավալի մոտ 90%-ը (5.86 միլիոն, ~125.4 միլիոն կգ):

Արաբական Միացյալ Էմիրությունները (ԱՄԷ) զբաղեցնում են երկրորդ տեղը՝ մոտ 8.7% մասնաբաժնով (564 հազար, 3.04 միլիոն կգ):

Այլ երկրներ, այդ թվում՝ Թաիլանդը, Բելգիան, Վրաստանը, Հունգարիան և այլն, ունեն նվազագույն մասնաբաժիններ (0.5%-ից պակաս):

Եվ ընդհակառակը՝ Հայաստան պեռլիտի ներմուծումը մնում է աննշան՝ 2023 թվականին կազմելով ընդամենը մոտ 1.7 հազար դոլար, հիմնականում Ռուսաստանից (1.51 հազար դոլար) և Իրանից (172 դոլար): Սա վկայում է ներքին շուկայի ինքնաբավության և, հնարավոր է, ներմուծվող պեռլիտի բարձր մասնագիտացված տեսակների բացակայության մասին։

WITS-WB Commerce-ի տվյալներով՝ Հայաստանը աշխարհի խոշորագույն պեռլիտի արտահանողների շարքում է՝ 2023 թվականին զբաղեցնելով 5-6-րդ տեղերը, ինչը ընդգծում է նրա կարևորությունը համաշխարհային շուկայում:

4. Հայկական պեռլիտի մրցակցային առավելությունները

Հայկական պեռլիտն ունի մի շարք եզակի առավելություններ, որոնք այն դարձնում են բարձր մրցունակ համաշխարհային շուկայում.

Բարձր որակ և մաքրություն. Հայկական երկրաբանական հանքավայրերը հայտնի են իրենց բարձր մաքրության պեռլիտով, որը կարևոր է բազմաթիվ բարձր տեխնոլոգիական կիրառությունների համար։

Ցածր ընդարձակման ջերմաստիճան. Հիմնական առավելություններից մեկը հայկական պեռլիտի զգալիորեն ընդարձակվելու ունակությունն է համեմատաբար ցածր ջերմաստիճանում (մոտ 780 °C): Սա ապահովում է զգալի էներգիայի խնայողություն ընդարձակված պեռլիտի արտադրության մեջ, ինչը չափազանց կարևոր է համաշխարհային էներգակիրների գների աճի համատեքստում: Սպառողների համար, հատկապես էներգատար արդյունաբերություններում, սա նշանակում է շահագործման ծախսերի կրճատում և շահութաբերության աճ։

Բարձր ընդարձակման գործակից. Մինչև 25 անգամ ընդարձակվելու ունակությունը թույլ է տալիս արտադրել թեթև և արդյունավետ ընդարձակված պեռլիտ, որն անհրաժեշտ է բարձր արդյունավետության մեկուսիչ նյութերի և թեթև շինարարական խառնուրդների համար։

Բնապահպանական մաքրություն. Պեռլիտը բնական, իներտ և ոչ թունավոր նյութ է, որը համապատասխանում է ժամանակակից բնապահպանական չափանիշներին և կայուն շինարարության ու գյուղատնտեսության պահանջներին։

Այս առավելությունները որոշում են հայկական պեռլիտի բարձր մրցունակությունը միջազգային շուկաներում, հատկապես այն սպառողների համար, որոնք փնտրում են ծախսարդյունավետ և բարձրորակ լուծումներ։

5. Պեռլիտի կիրառումը, այդ թվում՝ շինարարության մեջ

Պեռլիտը ունիվերսալ նյութ է՝ լայն կիրառմամբ.

Շինարարություն. Սա կիրառման հիմնական ոլորտներից է: Փքված պեռլիտը ակտիվորեն օգտագործվում է որպես թեթև լցանյութ բետոնի, գիպսի և քարե շաղախների համար, ինչպես նաև արդյունավետ ջերմամեկուսիչ և ձայնամեկուսիչ նյութ է: Պեռլիտի ավազը օգտագործվում է թեթև պատի բլոկների, վահանակների, չոր շինարարական խառնուրդների արտադրության համար: Դրա օգտագործումը թույլ է տալիս նվազեցնել կառուցվածքների քաշը, բարելավել շենքերի ջերմամեկուսիչ հատկությունները և բարձրացնել հրակայունությունը: Պեռլիտը ակտիվորեն օգտագործվում է շինարարության մեջ Հայաստանում, ինչպես նաև շինարարական արդյունաբերության համար նշանակալի արտահանման ապրանք է այլ երկրներում:

Գյուղատնտեսություն. Փքված պեռլիտը բարելավում է հողի կառուցվածքը, նպաստում խոնավության պահպանմանը և օդափոխությանը, օգտագործվում է հիդրոպոնիկայում, սածիլների աճեցման համար և որպես ջերմոցների հիմք:

Զտում. Պեռլիտը որպես զտիչ նյութ օգտագործվում է սննդի, դեղագործական և քիմիական արդյունաբերություններում՝ իր ծակոտկեն կառուցվածքի և իներտության շնորհիվ:

Արդյունաբերություն. Օգտագործվում է հրակայուն նյութերի արտադրության մեջ, կրիոգեն մեկուսացման համար, որպես սորբենտ՝ հեղեղումների վերացման նպատակով, որպես լցանյութ՝ լաքաներկերի և այլ բնագավառներում։

Կիրառությունների լայն շրջանակն ընդգծում է պեռլիտի բազմակողմանիությունը և պահանջարկը՝ ապահովելով վաճառքի պոտենցիալ շուկաների դիվերսիֆիկացիան։

6. Հայաստանի պեռլիտի շուկայի SWOT վերլուծություն

Ուժեղ կողմեր (Strengths). Բարձրորակ պեռլիտի մեծ և ապացուցված պաշարներ։ Ցածր ընդարձակման ջերմաստիճան և բարձր ուռչման գործակից, որոնք ապահովում են էներգաարդյունավետությունը։ ISO հավաստագրում և հիմնական արտադրողի ((Aragats Perlite OJSC -1961 թվականից) բազմամյա փորձ։ Մրցունակություն համաշխարհային շուկայում՝ արտադրանքի եզակի հատկությունների շնորհիվ։ Արտահանման զգալի աճ 2023 թվականին, որը վկայում է շուկայի վերականգնման և ակտիվացման մասին։

Թույլ կողմեր (Weaknesss). Ծայրահեղ կախվածություն մեկ խոշոր արտահանման շուկայից (Ռուսաստան ~90%), որը ստեղծում է բարձր ռիսկեր։ Ներքին արտադրության ծավալների վերաբերյալ թափանցիկ և թարմացված տվյալների բացակայություն, որը բարդացնում է վերլուծությունը։ Հաճախորդների բազայի և արտահանման աշխարհագրության սահմանափակ դիվերսիֆիկացում։ Ենթակառուցվածքային և ֆինանսական խոչընդոտներ, ինչպիսիք են ֆինանսավորման սահմանափակ հասանելիությունը և թույլ առևտրային ենթակառուցվածքները, որոնք խոչընդոտում են նոր շուկաներ մուտք գործելը։

Հնարավորություններ (Opportunities). Արտահանման շուկաների ընդլայնում և դիվերսիֆիկացում (Մերձավոր Արևելք, Եվրոպա, Հարավարևելյան Ասիա), հատկապես հաշվի առնելով լոգիստիկ մոտիկությունը և աճող պահանջարկը։ Բարձր ավելացված արժեք ունեցող արտադրության զարգացում (մասնագիտացված գյուղատնտեսական հիմքեր, ֆիլտրի նյութեր, պատրաստի շինանյութեր): Արտաքին ներդրումների ներգրավում սարքավորումների արդիականացման, վերամշակման և համատեղ ձեռնարկությունների ստեղծման գործում: Հայկական պեռլիտի էներգաարդյունավետության օգտագործումը որպես հիմնական մարքեթինգային առավելություն՝ ածխածնային հետքը նվազեցնելու համաշխարհային ցանկության համատեքստում: Ներքին սպառման զարգացում շինարարության մեջ (թեթև բետոն, ջերմամեկուսիչ նյութեր) և գյուղատնտեսության մեջ:

Սպառնալիքներ (Threats). Քաղաքական և պատժամիջոցների սահմանափակումներ, որոնք ազդում են հիմնական գործընկերոջ (Ռուսաստան) հետ առևտրային հարաբերությունների վրա: Մրցակցության աճ այլ խոշոր համաշխարհային պեռլիտ արտադրողների կողմից (Թուրքիա, Հունաստան, ԱՄՆ): Լոգիստիկ սահմանափակումներ և բարձր տրանսպորտային ծախսեր՝ հեռավոր շուկաներ մուտք գործելիս: Գլոբալ էներգիայի գների փոփոխությունները, որոնք ազդում են արտադրության մրցունակության վրա: Հանքարդյունաբերության վերաբերյալ հնարավոր բնապահպանական կարգավորումներ և հասարակական կարծիք։

7. Եզրակացություններ և ներդրումային առաջարկություններ
 

Հայկական պեռլիտի շուկան զարգացման զգալի ներուժ ունի, ինչի մասին վկայում է 2023 թվականին արտահանման ցուցանիշների գրեթե կրկնակի աճը: Երկիրն ունի բարձրորակ պեռլիտի մեծ պաշարներ՝ եզակի կատարողական բնութագրերով, ինչպիսիք են ցածր ընդարձակման ջերմաստիճանը և բարձր այտուցման գործակիցը, ինչը համաշխարհային շուկայում մրցակցային հիմնական առավելություն է:

Ներդրողների համար 

Արդյունաբերության հեռանկարները․ Արտահանման բարձր աճը և ապացուցված պաշարները Հայաստանի պեռլիտի ոլորտը գրավիչ են դարձնում երկարաժամկետ ներդրումների համար:

Ներդրումներ դիվերսիֆիկացման մեջ. Աճի ամենամեծ ներուժը կայանում է արտահանման շուկաների դիվերսիֆիկացմանը և մեկ խոշոր գնորդից կախվածության նվազեցմանը ուղղված ներդրումներում: Սա ներառում է մատակարարման շղթաների ստեղծում, նոր շուկաներում (Մերձավոր Արևելք, Եվրոպա, Ասիա) մարքեթինգային գործունեություն և նոր սպառողների հետ կապերի հաստատում:

Խոր վերամշակման զարգացում. Ընդլայնված պեռլիտի և բարձր ավելացված արժեք ունեցող արտադրանքի (օրինակ՝ մասնագիտացված շինարարական խառնուրդներ, ագրոպեռլիտ, ֆիլտրի տարրեր) արտադրության մեջ ներդրումները զգալիորեն կբարձրացնեն հայկական արտադրանքի մարգինալությունը և մրցունակությունը:

Ենթակառուցվածքների արդիականացում. Առևտրային և ֆինանսական ենթակառուցվածքների, ինչպես նաև լոգիստիկ հնարավորությունների բարելավումը կարևոր է արտահանման ներուժի իրացման համար:

Տեխնոլոգիական գործընկերություններ. համատեղ ձեռնարկություններ ստեղծելու հնարավորություն՝ պեռլիտի վերամշակման փորձ ունեցող արտասահմանյան գործընկերների հետ և նոր շուկաներ մուտք գործելու հնարավորություն։

Պետության համար

 Աջակցություն արտահանողներին. արտահանման խթանման ծրագրերի մշակում և իրականացում, ներառյալ պետական երաշխիքները, սուբսիդիաները և տեղեկատվական աջակցությունը՝ նոր շուկաներ մուտք գործելու համար։

Ներդրումային միջավայրի բարելավում. արտասահմանյան ներդրումներ ներգրավելու համար ավելի բարենպաստ պայմանների ստեղծում, ներառյալ պարզեցված ընթացակարգերը, հարկային խթանները և ներդրողների իրավունքների պաշտպանությունը։

Ենթակառուցվածքների զարգացում. ներդրումներ տրանսպորտային և լոգիստիկ ենթակառուցվածքներում՝ տարբեր արտահանման ուղղություններով անխափան մատակարարումներն ապահովելու համար։

 Տվյալների թափանցիկություն. պեռլիտի արտադրության և սպառման վերաբերյալ վիճակագրական տվյալների հավաքագրման և հրապարակման համակարգի բարելավում՝ շուկայի ավելի ճշգրիտ վերլուծության համար։

Հետազոտական աջակցություն. պեռլիտի նոր կիրառությունների հետազոտությունների խթանում և դրա արտադրության արդյունավետության բարձրացում։

 Այսպիսով, ռազմավարական պլանավորման և դիվերսիֆիկացման և վերամշակման մեջ նպատակային ներդրումների դեպքում, Հայաստանի պեռլիտի ոլորտն ունի բոլոր հնարավորությունները ամրապնդելու իր դիրքերը համաշխարհային շուկայում և դառնալու երկրի տնտեսական աճի էական շարժիչ ուժը։